روش تدريس از جمله مؤلّفه هاي اصلي برنامه ي درسي و از مراحل مهم طرّاحي آموزشي محسوب مي شود. تدريس خوب، به معناي كمك به خود يادگيري دانش آموزان است، به بيان ديگر روشهاي تدريس، ابزارهاي مفيدي براي ايجاد يادگيري با معنا هستند.
هر اندازه معلّمان با رو شهاي متفاوتي آشنا باشند، ابزارهاي متعددي را در اختيار خواهند داشت كه بتوانند توسط
اين ابزارها محتوا و مواد دلخواه را در اختيار دانش آموزان قرار دهند.یکی از این روش ها الگوی دریافت مفهوم است.
مراحل تدريس از طريق الگوي دريافت مفهوم
مرحله ي اول- عرضه نمونه ها
فعاليت معلّم:
تعدادي نمونه ي مثبت و منفي براي مفهومي كه مي خواهد آموزش دهد تهيه مي كند. اين نمونه ها مي توانند به صورت نوشتاري (يك كلمه، يك عبارت، يك جمله ، يا ...) باشند و يا به صورت تصويري طرّاحي شوند.
نمونه ها را در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد تا آ نها را با يكديگر مقايسه كنند.
فعاليت دانش آموزان:
نمونه هاي مثبث و منفي را با يكديگر مقايسه مي كنند.
به عامل يا عوامل مشتركي كه بين مثا لهاي مثبت وجود دارد توجه مي كنند.
فرضيه سازي مي كنند.
مرحله ي دوم- دست يابي به مفهوم
فعاليت معلّم:
بودن آن ها رامشخّص كنند. « خير » يا « بلي » نمونه هاي مثبت و منفي جديدي در اختيار دان شآموزان قرار م يدهد تا فرضيه هاي درست دانش آموزان را تأييد مي كند و درصورت لزوم مفهوم را نا مگذاري و تعاريف را بيان مي كند.
فعاليت دانش آموزان:
بلي يا خير بودن نمونه هاي جديد را مشخّص مي كنند.
فرضيه ها و تعاريف خود را ارائه مي دهند.
نمونه هاي جديدي بيان مي كنند.
مرحله ي سوم- بررسي فرآيند تفكّر
فعاليت معلّم
از بحث گروهي دانش آموزان را هدايت مي كند.
فعاليت دانش آموزان
جريان تفكّر خود را بيان مي كنند.
درباره ي چگونگي شكل گيري فرضيه ها در ذهنشان بحث مي كنند.
راهي را كه براي دست يابي به مفهوم طي كرده اند بيان مي نمايند.
الگوي دريافت مفهوم سبب تقويت مهارت فرضيه سازي در دانش آموزان مي شود.
نمونه تدريس
معلم جدول زیر را روی تابلو می کشد وبه دانش آموزان می گوید چیزی در ذهن من است که کلماتی که در ستونی که زیر بله نوشته ام آن مفهوم را دارند وکلماتی که زیر ستون خیر نوشته ام آن مفهوم را ندارند به جدول نگاه کنیدو کلمات را بخوانید.
|
بلی |
خیر |
|
نوک |
شوت |
|
خورشید |
داور |
|
خوش |
تور |
|
جو |
خواهر |
در ذهن دانش آموزان فرضيه هايي شكل مي گيرد. معلّم از دانش آموزان مي خواهد كه در دادن پاسخ عجله نكنند و كمي صبر و حوصله به خرج دهند.
او چند کلمه ی ديگر را روي تابلوي كلاس مي نويسد و به دانش آموزان مي گويد بلي يا خير بودن آن ها را مشخّص كنند. سپس از خود دانش آموزان مي خواهد کلمه هاي ديگري را نام ببرند و بلي يا خير بودن آنها را مشخّص كنند. هنوز نامي از صدای مربوط به نشانه ی مورد نظر برده نشده است ولي دانش آموزان به مفهوم آن، دست يافته اند و اكنون مي توانند فرضيه ها و نظرات خود را ارائه دهند. در پايان از دانش آموزان خواسته مي شود تا جريان تفكّر خود را براي دستيابي به مفهوم بيان نموده و دربار ه ي چگونگي شكل گيري فرضيه ها در ذهنشان به بحث بپردازند.
راهبردها و توصيه ها
تهيه ي نمونه هاي مثبت و منفي دقت و تمرين زيادي نياز دارد. نمونه هاي مبهم سبب سردرگمي دانش آموزان مي شود.
در ارائه ي نمونه ها، بايد بر ويژگي ها و صفات مهم، تأكيد بيشتري داشت . براي اين منظور بايد مفاهيمي را كه مي خواهيد آموزش دهيد، تحليل نموده و صفات و ويژگي هاي آن را تعيين كنيد، سپس با ناديده گرفتن برخي ويژگي هاي جزيي و كم اهميت، روي صفات مهم آن مفهوم تأكيد نماييد.
در ارائه ي نمونه هاي مثبت و منفي يك مفهوم، از رو شهايي؛ مانند:
رسم شكل، كاريكاتور، عكس، مثا لهاي واقعي از زندگي روزمره و ... استفاده نماييد.
توجه داشته باشيد كه وظيفه ي دانش آموزان در دريافت مفهوم، اختراع مفاهيم جديد نيست، بلكه رسيدن به مفاهيمي است كه قبلاً به وسيله ي معلّم انتخاب شده اند.
براي مراقبت از دانش آموزاني كه مي خواهند خيلي سريع جواب نهايي را بدهند، از عبارت هايي؛ مانند: «عجله نكن » « اجازه بده بقيه ي دوستانت هم فكركنند » ،« دقّت كن ببين درست فكر مي كني » ،« فكرت را نگهدار » و ... استفاده كنيد.
در جريان تدريس از فرضيه هاي دانش آموزان حمايت كنيد و مباحثي ترتيب دهيد كه دانش آموزان در آن فرضيه هاي خود را، در برابر فرضيه هاي ديگران بيازمايند.
بر مرحله ي سوم تأكيد بيشتري داشته باشيد. « دريافت مفهوم » براي شما مهمتر از « تحليل تفكّر » است اگر از الگوي دريافت مفهوم مي توانيد به عنوان روشي براي ارزشيابي استفاده كنيد . اين روش زماني مناسب است كه بخواهيد تعيين كنيد مفاهيم ارائه شده قبلي به خوبي آموخته شده اند. اين الگو به سرعت، عمق فهم دانش آموزان را آشكار مي سازد و دانش قبلي آنان را تقويت مي كند.
الگوي دريافت مفهوم، فرصت تحليل جريان فكر را براي دانش آموزان فراهم مي آورد.
بسياري از معلّمان مي پرسند كه چه تعداد نمونه ي مثبت و منفي بايد براي هر مفهوم ارائه شود، در اين باره بايد گفت كه معلّم بايد تعداد كافي نمونه ي مثبت به دانش آموزان بدهد، به طوري كه تمام صفات مفهوم مورد نظر را شامل شوند . در مورد نمونه هاي منفي نيز آن قدر مثال بايد به كار برد كه تمامي صفات نامربوطي را كه ممكن است دانش آموز به اشتباه به عنوان صفات مثبت مفهوم به كار ببرد از ذهن او دور سازد.
الگوي دريافت مفهوم مي تواند در هر پايه اي به كار رود ولي براي دانش آموزان پايه ي اول تحليل راهبرد تفكّر كار دشواري است . توصيه مي شود با طرح پرسش هايي نظير«براي ما بگو در هر مرحله چه فكر مي كرديد، چرا آ نطور فكر مي كرديد؟ » دانش آموزان را در بيان تفكّرات خود ياري كنيد.
بهره گيري از الگوي دريافت مفهوم سبب شكيبايي دانش آموزان در تحمل ابهامات می شود.
به دانش آموزان اجازه دهيد در صورت تمايل فرضيه هاي خود را يادداشت كنند . اين يادداشت ها در مرحله ي سوم مي تواند به بيان جريان تفكّر دانش آموزان كمك كند.
در آخرين مرحله ي آموزش يك مفهوم، بايد با توجه به هدف آموزشي خود به ارزيابي يادگيري دانش آموزان اقدام كنيد. براي اين منظور، بايد نمونه هاي مثبت و منفي مختلفي از مفهوم، به غير از آن چه كه در جريان آموزش به كاربرده ايد، به دانش آموزان نشان دهيد و از آنها بخواهيد تا نمونه هايي را كه نشان دهند ه ي مفهوم هستند انتخاب كنند.
بهره گيري از الگوي دريافت مفهوم مي تواند مجموعه اي وسيع از كاوشگري ها را به درون زمينه هاي مهم آموزش وارد سازد.
توجه داشته باشيد ارائه نمونه هاي منفي از آن جهت كه به شاگردان در تعيين قلمرو مفهوم كمك مي كنند، بسيار مهم مي باشند و در تهيه ي آن ها بايد دقّت لازم صورت گيرد.
در الگوي دريافت مفهوم تلاش مي شود، با كنترل فرآيند تفكّرميزان توجه دانش آموزان را افزايش داد.اگر خواهان تربيت دانش آموزاني خلّاق، متفكّر،مستقل و كنجكاو هستيم و اگر در پي كشف علل كاهش افت تحصيلي و ارتقاي انگيزه ي پيشرفت تحصيلي در دانش آموزان هستيم، بايدشيوه هاي تدريس را به سمت آموزش خلّاق سوق دهيم.
منابع
1- جويس، بروس، مارشاويل و اميلي كالهون، الگوهاي تدريس 2004 ، ترجمه ي محمدرضا بهرنگي، تهران: انتشارات كمال تربيت، 1384
2- سيف، علي اكبر، روان شناسي پرورشي، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه ، 1376
3-حاجی اسحاق،سهیلا،آموزش راه های یادگیری،تهران:انتشارات کورش ،1389
4-معتمدی تلاوکی،محمد تقی واحمدی ،محمدرضا،کاربست الگوهای نوین تدریس،تهران:انتشارات رشد اندیشه:دانش آفرین،1386
مراحل تدريس از طريق الگوي دريافت مفهوم