پیش سازمان‌دهنده
منظور از پيش سازمان‌دهنده مفهوم، مطلب يا موضوعى است که در تدريس يک درس مورد استفاده قرار مى‌گيرد تا بوسيلهٔ آن، قسمت‌ها و مطالب مختلفى که رشته‌اى از دانش را تشکيل مى‌دهد، با نظمى خاص سازمان يابد و در ذهن شاگرد جاى گيرد. اين‌گونه نظام‌آفرينى در ذهن، با يک مطلب کلى که آن را پيش سازمان‌دهنده مى‌ناميم شروع مى‌شود؛ به عبارت ديگر، پيش سازمان‌دهنده يک مطلب يا مفهوم کلى است که در مقدمه تدريس مى‌آيد تا مبحثى را که به شاگردان ارائه داده مى‌شود با مباحث پيشين همان درس مربوط سازد و در عين حال، پايه‌اى براى ارتباط مفاهيم بعدى با مفاهيم پيشين شود و شاگرد بتواند تمام مباحث درس را بصورت يک ساخت منظم و سازمان‌يافته در ذهن خود جاى دهد. در الگوى پيش سازمان‌دهنده، معمولاً مطالب از کلى به جزئى مورد بررسى قرار مى‌گيرد.
با این روش سخنرانی معلم به روش فعال تبدیل می شود .یادگیری فعال به نحوه ارائه مطالب و چگونگی اجرای گامهای یک الگو در کلاس بستگی دارد . یک روش هر چند دارای ماهیتی فعال باشد ، اگر به نوعی ایجاد ساخت شناختی در ارتباط با موضوع درس نکند منجر به یادگیری معنی دار نخواهد شد .معنی دار بودن یا معنی دار نبودن مطالب بیشتر به آمادگی فراگیر و سازمان مطالب ارتباط دارد تا روش عرضه آنها اگر فراگیر با زمینه صحیحی آغاز کند و مطالب سازمان یافته باشد آنگاه یادگیری می تواند معنی دار شود به عبارت دیگر مطالب معنی دار مطالبی هستند که یادگیرنده می تواند بین آنها و آموخته های قبلی خود نوعی ارتباط برقرار کند .با توجه به این تعریف در می یابیم که مطالب حتماً باید به نحوی منطقی در ذهن طبقه بندی ، مرتب وسازمان داده شود برای این منظور راهبردهای مختلفی وجود دارد که یکی از آنها ارائه «پیش سازمان دهنده » می باشد.
پیش سازمان دهنده یک مفهوم کلی است که در مقدمه تدریس به دانش آموزان ارائه می شود و بین مفاهیم قبل و بعد از تدریس ارتباط برقرار می کند . مؤثرترین پیش سازمان دهنده ها آنهایی است که از مفاهیم ، اصطلاحات و فرضیه هایی که در حال حاضر برای فراگیر آشنا می باشند به علاوه قیاسها و شکلهای مناسب استفاده می کنند .
الگوی پیش سازمان دهنده
در این رویکرد از کل به جزءمفاهیم و اصول به صورت مستقیم در اختیار فراگیران قرار می گیرد . پژوهشهای انجام گرفته در رابطه با میزان اثر بخشی این الگو نشان می دهد که اگر معلم درس خود را با یک پیش سازمان دهنده شروع کند یعنی یک خلاصه شفاهی یا کتبی از درس که از لحاظ محتوا نسبت به خود درس در سطح بالاتری از انتزاع و جامعیت است آن درس برای فراگیران معنی دار و آشنا جلوه خواهد کرد و در نتیجه یادگیری و یاد آوری آسانتر خواهد شد .
دیوید آزوبل پایه گذار این الگو که آن را به دو گروه تقسیم می کند :
1- توضیحی : این گروه از پیش سازمان دهنده یک داربست ذهنی ایجاد می کنند تا شاگردان اطلاعات جدید را در آن قرار دهند و به این ترتیب برای مطالب نا آشنا به خصوص در حیطه علوم اجتماعی و تجربی بسیار مناسب است .
2- مقایسه ای : این گروه از پیش سازمان دهنده با مطالب نسبتاً آشنا به کار می روند و طرحی تدوین یافته اند تا مفاهیم جدید و قدیم را برای جلوگیری از ابهام ناشی از شباهت آنها متمایز سازند .
الگوی پیش سازمان دهنده از هر گروه که باشد مراحل سه گانه ای را در پی دارد .
گامهای الگو
گام اول : ارائه پیش سازمان دهنده : این گام ترکیبی از سه فعالیت روشن ساختن منظور های درس ، ارائه سازمان دهنده و برانگیختن آگاهی از دانش مربوطه است .
الف : روشن ساختن منظور های درس :سازمان دهنده واقعی حول مفاهیم اصلی و یا فرضیه های یک درس یا رشته تحصیلی ساخته می شود و مطلبی کلی تر از مطالب یادگرفتنی در خود درس است و این سطح انتزاع همسان یا سطح مطالب یاد گرفتنی درس نوشته می شوند و در حقیقت نگرش از پیش به مطالب یاد گرفتنی درس است .
ب : ارائه سازمان دهنده :در این مورد باید نمود های مشخص و اصلی مفهوم و یا فرضیه مورد توجه قرار گیرد و به دقت بیان شود ، به عبارتی دیگر این به معنای بیان نمودهای اصلی ، توضیح آنها و آوردن مثال است . نیازی نیست که سازمان دهنده طولانی باشد بلکه باید درک شود و همواره به مطالب درس مربوط باشد و هم چنین نشان دادن آن و چندین بار تکرار هم می تواند مفید باشد .
ج - بر انگیختن آگاهی از دانش مربوط : آگاهی فراگیر از تجارب و دانش قبلی خود که ممکن است به مطالب یادگرفتنی و سازمان دهنده مربوط باشد مهم است .
گام دوم : ارایه مطالب یا وظیفه مورد نظر یادگیری
در این مرحله مطالب یاد گرفتنی محتوا بر حسب نوع موقعیت و شرایط کلاس از طریق سخنرانی ، بحث ، نمایش فیلم ، آزمایش و قرائت متن ارائه می شود . در خلال درس باید سازمان مطالب اصلی درس برای شاگردان روشن شود .
گام سوم :تحکیم سازمان شناخت
در این مرحله ارتباط مطالب جدید یا دانسته های قبلی و تجارب دانش آموزان باعث استحکام و پایداری سازمان شناخت در ذهن آنها می شود .
آزوبل می گوید : برای تحکیم سازمان شناخت در ذهن دانش آموزان چهار روش را پیشنهاد می کند .
1- بررسی مجدد موضوع از جنبه ای دیگر
2- بهبود فعالیت های یادگیری در کلاس
3- مطرح شدن انتقادهای دانش آموزان به محتوای درس
4- واضح و روشن کردن موضوع
مزایای روش پیش سازمان دهنده
1- مفاهیم و فرضیه های اصلی قدم به قدم توضیح داده می شود .
2- برای فراگیران در پایان دوره چشم اندازی از تمام زمینه ها ایجاد می کند .
3- با این روش توان شاگردان برای جذب اطلاعاتی که به یک مفهوم کلی ارتباط دارد افزایش می یابد .
4- تمام ویژگیهایی که باعث به وجود آمدن یک جامعه می شود مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد .
5- مهارت یادگیری مؤثر را آموزش می دهد .
6- اطلاعاتی که به دانش آموزان عرضه شده به همان صورت یاد گرفته می شود .
http://gae6.persianblog.ir برگرفته از سایت